เหล็กดัดหน้าต่างที่ปรากฏอยู่บนตึกแถวอาคารพาณิชย์หรือที่อยู่อาศัยทั้งรุ่นเก่ารุ่นใหม่เป็นภาพที่เราเห็นกันจนชินตา โดยวัตถุประสงค์หลักๆ ที่คนไทยนิยมติดตั้งเหล็กดัดให้ตึกรามบ้านช่องก็เพื่อความปลอดภัย หรือพูดง่ายๆ ว่าเป็นปราการป้องกันขโมยขโจรขึ้นบ้านนั่นเอง
ที่มาที่ไปของเหล็กดัด ว่ากันว่าเกิดขึ้นในยุคอินดัสเทรียลช่วง ค.ศ. 1950 โดยมีการนำเหล็กเส้นมาเป็นส่วนประกอบของงานตกแต่ง เช่น ซุ้มประตูทางเข้า ช่องหน้าต่าง ระเบียง ช่องระบายอากาศ เป็นต้น
ส่วนเหล็กดัดในไทยนั้นได้รับอิทธิพลตามๆ กันมา และเห็นได้ชัดมากขึ้นในช่วงหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 บ้านเรือนต่างๆ เริ่มหันมาติดเหล็กดัดอย่างเป็นล่ำเป็นสัน หากบ้านไหนมีฐานะหน่อยก็ใช้เหล็กดัดอิตาลีที่ลวดลายวิจิตรบรรจง ส่วนบ้านคนธรรมดาทั่วไปก็ใช้เพียงเหล็กแบนหรือเหล็กเส้นกลมทำเป็นแพทเทิร์นง่ายๆ เน้นใช้งานป้องกันมากกว่าคำนึงถึงความสวยงาม
ปัจจุบันเหล็กดัดยังคงเป็นทางเลือกอันดับต้นๆ ของอุปกรณ์ป้องกันอันตรายจากภายนอกให้กับที่อยู่อาศัย โดยมีพัฒนาการด้านดีไซน์มากขึ้น ซึ่งหากเรารู้จักเลือกใช้ให้เป็นก็จะสามารถส่งเสริมให้งานสถาปัตยกรรมดูโดดเด่นได้เช่นกัน
ลวดลายเหล็กดัดหน้าต่าง
แม้จุดเริ่มต้นของการทำเหล็กดัดหน้าต่างในสังคมไทยจะมีไว้เพื่อป้องกันอันตรายจากบุคคลภายนอก แต่ก็ปฏิเสธไม่ได้ว่าลวดลายที่เกิดขึ้นบนเหล็กดัดนั้นเป็นส่วนหนึ่งของงานสถาปัตยกรรม (ที่แม้สถาปนิกบางคนอาจรู้สึกขัดใจก็ตาม) ที่บอกเล่างานดีไซน์ผ่านกาลเวลาและความเชื่อได้เป็นอย่างดี
ยุคหนึ่งเราเห็นเหล็กดัดหน้าต่างที่เป็นลายเส้นอ้อนช้อย ซึ่งได้รับอิทธิพลมาจากเหล็กดัดอิตาลีโดยลดทอนความหรูหราให้น้อยลง บางครั้งก็ผสมผสานเข้ากับลวดลายไทยๆ เช่น ดอกประจำยาม (หรือลายสามยาม) ดอกพุดตาน โดยประยุกต์ให้เรียบง่ายเพื่อขึ้นชิ้นงานกับวัสดุที่แข็งแกร่งอย่างเหล็กได้ง่ายขึ้น
หรือหากมีโอกาสได้ไปเยี่ยมเยือนวัดวาอาราม ที่นี่เป็นอีกสถานที่หนึ่งที่เราจะได้พบกับเหล็กดัดลวดลายแปลกตาซึ่งเกิดจากความเชื่อความศรัทธา ไม่ว่าจะเป็นลายเทพพนม ลายพญานาค ลายกระหนก ลายแปดเหลี่ยม หรือลายดอกบัว
ส่วนลายเหล็กดัดที่ได้รับความนิยมตลอดกาล ต้องยกให้กับรูปทรงเรขาคณิตที่ถูกนำมาทำเป็นแพทเทิร์นซ้ำๆ ทั้งลายตาราง ลายข้าวหลามตัด ลายสี่เหลี่ยมผืนผ้าวางสลับฟันปลา ลายสามเหลี่ยมตัดกับสี่เหลี่ยมจัตุรัส หรือแม้แต่เส้นตรงธรรมดาที่มีการเว้นช่องในแนวตั้งหรือแนวนอน ก็สะท้อนความเป็นสถาปัตยกรรมร่วมสมัยได้เป็นอย่างดี
Tips : ในการเลือกลวดลายเหล็กดัดในเข้ากับบ้านนั้นไม่มีกฏเกณฑ์ตายตัว สิ่งสำคัญคือการดูภาพรวมของบ้านมากกว่า ยกตัวอย่าง บ้านดีไซน์โมเดิร์น ลายเหล็กดัดที่น่าจะเอามาใช้ก็ควรดูโมเดิร์นด้วย เช่น ลายเส้นตรง หรือแพทเทิร์นสี่เหลี่ยม เป็นต้น นอกจากนี้ยังควรพิจาณาเรื่องการทำความสะอาด เพราะหากใช้เหล็กดัดที่มีซอกเล็กซอกน้อยเยอะก็จะเป็นที่เก็บฝุ่นและทำความสะอาดยาก ส่งผลให้บ้านดูหมองเร็วเมื่อเวลาผ่านไป
รูปแบบการติดตั้งเหล็กดัดหน้าต่าง
นอกจากลวดลายที่ทำให้เหล็กดัดหน้าต่างแต่ละบ้านมีความแตกต่างกันแล้ว รูปแบบการติดตั้งเป็นอีกจุดที่ต้องพิจารณาเพื่อให้เหล็กดัดนั้นไม่ไปทำลายทัศนียภาพอันสวยงามเข้า และยังคงปลอดภัยสำหรับผู้อยู่อาศัย โดยมีรูปแบบที่นิยมติดตั้งดังนี้
เหล็กดัดครอบหน้าต่างด้านนอกติดตาย
เหล็กดัดประเภทนี้จะมีขนาดใหญ่กว่าวงกบหน้าต่างเล็กน้อย และใช้วิธีติดตั้งโดยยึดเหล็กดัดกับผนังภายนอกครอบบานหน้าต่างที่อยู่ด้านใน เหมาะสำหรับหน้าต่างบานเลื่อนหรือช่องแสงที่เป็นกระจกติดตาย นิยมติดเฉพาะชั้นล่างเนื่องจากดูแลได้ง่ายกว่า
เหล็กดัดในกรอบวงกบหน้าต่างแบบติดตาย
เป็นรูปแบบการติดตั้งที่ได้รับความนิยม โดยโครงเหล็กดัดจะอยู่ในวงกบคั่นกลางระหว่างบานหน้าต่างและมุ้งลวด สามารถใช้ได้ดีกับหน้าต่างบานเปิด บานกระทุ้ง และบานเกล็ด แต่ไม่เหมาะกับหน้าต่างบานเลื่อนเพราะจะเปิดหน้าต่างได้ค่อนข้างยาก การติดตั้งลักษณะนี้แข็งแรงทนทานกว่าแบบแรก เพราะไม่ต้องโดนแดดโดนฝนโดยตรง
เหล็กดัดครอบหน้าต่างด้านในติดตาย
การติดตั้งในแบบที่ 3 นี้จะเหมือนกับแบบแรก เพียงแต่ย้ายตำแหน่งเข้ามาติดตั้งภายในบ้าน ซึ่งดูแลรักษาได้ง่ายและปลอดภัยกว่า สามารถใช้กับหน้าต่างบานเลื่อนได้ แต่ใช้งานหน้าต่างลำบากกว่าแบบที่ 1 และสามารถใช้ร่วมกับหน้าต่างบานเปิดและบานกระทุ้งแบบที่ไม่มีมุ้งลวดได้ด้วย
เหล็กดัดหน้าต่างแบบเปิดได้
เป็นงานเหล็กดัดที่ถูกพัฒนาให้ดีขึ้นทั้งในส่วนการป้องกันและการใช้หน้าต่าง โดยเหล็กดัดจะมีฟังก์ชันคล้ายหน้าต่าง คือสามารถเปิด-ปิดได้ นิยมทำในรูปแบบบานเลื่อนเนื่องจากประหยัดพื้นที่มากกว่า ส่วนเหล็กดัดบานเปิดนั้นมักใช้กับประตู โดยติดตั้งพร้อมกับมุ้งลวดได้เลย
Tips : การติดเหล็กดัดหน้าต่างที่ถูกต้อง ต้องอยู่ภายใต้เงื่อนไขของพระราชบัญญัติควบคุมอาคาร กล่าวคือ ทุกชั้นของอาคารที่ติดเหล็กดัดต้องมีช่องเหล็กดัดที่สามารถเปิดได้จากข้างในขนาดไม่น้อยกว่า 60×80 เซ็นติเมตร เพื่อใช้เป็นทางหนีไฟ
วัสดุที่ใช้ทำเหล็กดัดหน้าต่าง
เหล็กดัดคือปราการด่านแรกที่ใช้ป้องกันไม่ให้ขโมยงัดแงะเข้ามาในบ้านได้ง่ายๆ ดังนั้นวัสดุจึงต้องมีความแข็งแรงทนทาน ซึ่งนิยมใช้กันอยู่ 3-4 ประเภท ได้แก่
เหล็กเส้นแบน (Flat Bars Steel)
เป็นวัสดุที่นิยมใช้ทำเหล็กดัดหน้าต่างมาแต่ไหนแต่ไร เนื่องจากมีคุณสมบัติทนแรงยืดหรือพับได้ดี จึงดัดโค้งเป็นลวดลายได้ตามต้องการ โดยที่ความแข็งแรงยังคงอยู่เหมือนเดิม แต่ก็มีข้อด้อยตรงที่เหล็กอาจเป็นสนิมได้ หากต้องสัมผัสความชื้นเป็นระยะเวลานานๆ ส่วนลักษณะของเหล็กนั้นจะเป็นสี่เหลี่ยมผืนผ้า ผิวเรียบ แบนยาว ในการทำเหล็กดัดหน้าต่างนิยมใช้เหล็กเส้นแบนขนาด 3 และ 4 หุน
สแตนเลสสตีล (Stainless Steel)
เป็นอีกวัสดุทางเลือกในการทำหน้าต่างประตูเหล็กดัดที่ช่วยแก้ปัญหาเรื่องสนิมได้เป็นอย่างดี (หากใช้สแตนเลสเกรดคุณภาพ 304) อีกทั้งดูแลง่าย และคงความสวยงามยาวนานกว่าเหล็กเส้นแบน แต่ก็ต้องแลกมาด้วยราคาที่สูงมากกว่าเท่าตัว
เหล็กอิตาลี (Wrought Iron)
หมายถึงงานเหล็กที่มีความวิจิตรบรรจงที่เกิดจากการตีหรือดัดโค้งเหล็กที่มีคาร์บอนต่ำ (หรือเรียกว่าเหล็กร็อทไอร์ออน) ให้เป็นลวดลายต่างๆ โดยคุณสมบัติของเหล็กคาร์บอนต่ำนั้นจะมีความอ่อนตัว แต่เหนียว เมื่อนำมาขึ้นลายจึงไม่เปราะหรือแตกหักง่าย ส่วนใหญ่มักติดตั้งร่วมกับเหล็กกล่องซึ่งใช้เป็นโครงสร้าง ส่วนเหล็กร็อทไอร์ออนนั้นจะเป็นใช้ประดับตกแต่งเพิ่มความสวยงาม
เหล็กเพลาขาว (Cold Drawn Bar)
เป็นชื่อเรียกตามการผลิตที่เกิดจากการนำเหล็กเส้นกลมหรือเหล็กเพลาดำไปดึงเย็นแล้วมีการเปลี่ยนคุณสมบัติจากเหล็กสีเทาดำเป็นสีเทาเงิน มีทั้งแบบกลมและแบบเหลี่ยม ซึ่งให้ความแข็งแรงไม่น้อยกว่าเหล็กเส้นทั่วไป แต่ไม่เหมาะนำมาดัดโค้งเพราะจะเปราะและแตกง่าย ดังนั้นลวดลายเหล็กดัดหน้าต่างจากเหล็กเพลาขาวจึงมักเป็นเส้นตรงธรรมดา หรือลายรูปทรงเหลี่ยม
Tips : “หุน” คือหน่วยวัดที่ใช้เรียกขนาดของเหล็กที่นำมาใช้ทำเหล็กดัด มาจากหน่วยวัดของนิ้วไม้บรรทัด โดยใน 1 นิ้วจะแบ่งเป็น 8 ช่องเรียกว่า 8 หุน ขนาด 1 หุนจะเท่ากับ 3.13 มิลลิเมตร ดังนั้น เหล็กขนาด 3 หุน จึงเท่ากับเหล็ก 9 มิลลิเมตร และเหล็กขนาด 4 หุน เท่ากับ 12 มิลลิเมตร
สรุปเหล็กดัดหน้าต่าง เลือกได้ทั้งความสวยงามและปลอดภัย
ด้วยเป้าหมายหลักของการติดตั้งเหล็กดัด ไม่ว่าจะที่หน้าต่าง ประตู หรือระเบียง ทั้งหมดก็เพื่อความปลอดภัยในชีวิตและทรัพย์สิน ที่ถือว่าเป็นความต้องการขั้นพื้นฐานของการดำรงชีวิต ซึ่งเป็นเหตุผลสำคัญว่าทำไมเหล็กดัดที่ถือกำเนิดมาตั้งแต่เมื่อร้อยกว่าปีก่อนยังคงถูกใช้อยู่ในปัจจุบันและจะต่อเนื่องไปในอนาคต
การทำความรู้จักกับลวดลายเหล็กดัด รูปแบบการติดตั้ง หรือแม้แต่วัสดุที่นำมาทำเป็นเหล็กดัดนั้น ไม่เพียงทำให้เราเลือกใช้เหล็กดัดหน้าต่างประตูได้อย่างชาญฉลาด คุ้มค่าทั้งการใช้งานและค่าใช้จ่ายเท่านั้น แต่ยังช่วยสร้างสรรค์ให้เหล็กดัดเหล่านั้นกลายเป็นองค์ประกอบที่สวยงามของบ้าน พร้อมๆ กับการทำหน้าที่รักษาความปลอดภัยให้กับสมาชิกในครอบครัวได้อย่างสมบูรณ์แบบด้วย
