_{เราดูดวงกันไปทำไม ?}
ทำไมมันแม่นขนาดนั้นอ่ะ ?
_{เฮ้ยยย ! เขารู้ได้ไงว่านี่กำลังปวดหลัง
แถมจะได้โบนัสจากบริษัทอีก ขนลุกกกก !}

คำถามนี้ลอยเข้ามาขณะที่เรากำลังเลื่อนเม้าส์เช็คดวงประจำสัปดาห์ของตัวเองอย่างตั้งใจ อ่านไปอ่านมา เฮ้ย ! ทำไมเรื่องสุขภาพกับการเงินแม่นขนาดนั้นอ่ะ หรือที่แท้แม่หมอเป็นเพื่อนสนิทของนี่ที่แอบไปรับงานเสริม ถึงตรงนี้เหมือนเริ่มเพ้อหน่อย ๆ เอาล่ะ ..สงสัยแล้วต้องทำยังไงน่ะเหรอ ใช่ค่ะ สายเจ้าหนูจำไมอย่างเราต้องหาคำตอบ ซึ่งวันนี้เราจะมาไขข้องสงสัยข้อนี้ในเชิงจิตวิทยากัน

ดวงแม่นจริง หรือเรากำลังคาดหวังอะไรบางอย่าง ?

เอาจริง ๆ ในเชิงจิตวิทยาก็มีหลายเหตุผลที่สามารถอธิบายความเชื่อดังกล่าวได้ หนึ่งในเหตุผลเหล่านั้นมีในเรื่องของ “ความปรารถนาและความต้องการควบคุมสิ่งที่อยู่เหนือการควบคุมและคาดเดาไม่ได้อยู่ด้วย”
ซึ่งการดูดวง ก็เหมือนการที่เราได้รู้ล่วงหน้าสิ่งเหล่านั้นล่วงหน้า รู้สึกว่าเราควบคุมมันได้ (แม้คำทำนายจะไม่ตรงขนาดนั้นก็ตาม) ก็ทำให้เรายิ่งเชื่อว่าดวงที่อ่านมันช่างแม่นเสียเหลือเกิน ฟิล ๆ มีอะไรมา Support ความคิดของตัวเองนั่นแหละ 

นักจิตวิทยาเรียกสิ่งนี้ว่า Barnum effect (หรือเรียกได้อีกอย่างว่า Forer effect) ปรากฏการณ์ที่ตั้งตามชื่อของ Phineas Taylor Barnum นักแสดงและเจ้าของละครสัตว์

โดย Barnum เคยตั้งข้อสังเกตผ่านประโยคสุดคลาสสิกไว้ว่า ‘We’ve got something for everyone’ แปลง่าย ๆ ว่าจะมีบางสิ่งบางอย่างหรือบางคำพูดที่เข้าได้กับทุกคน อารมณ์แบบมันคลิกกับใจ ตรงความรู้สึกทำนองนั้น

โดย Barnum effect มักถูกนำมาอธิบายว่าทำไมบางครั้งหมอดูสามารถทำนายอะไรที่เหมือนจะเป็นนิสัย หรือความรู้สึกนึกคิดของเราได้ถูกต้องทั้ง ๆ ที่ไม่เคยรู้จักกันมาก่อน

การทดลอง

ปีค.ศ. 1948 Bertram R. Forer นักจิตวิทยาชาวอเมริกัน ทำการทดลองกับนักศึกษา
39 คน (ทำให้บางคนเรียกว่า Forer effect แทน Barnum effect) 
โดย Forer พานักศึกษาเข้ามานั่งในห้อง หลังจากนั้นก็บอกกับนักศึกษาว่าเขาจะวิเคราะห์ลักษณะอุปนิสัยของแต่ละคน โดยเขียนใส่กระดาษแล้วให้แต่ละคนอ่าน เมื่อนักศึกษาอ่านคำวิเคราะห์ (ทำนาย) ของตัวเองแล้ว จะต้องให้คะแนนความแม่นยำของการทำนาย โดยให้คะแนนได้ระหว่าง 0-5 ซึ่ง 0 คะแนนคือแย่มาก ส่วน 5 คะแนนคือแม่นมาก

ผลการทดลองออกมาพบว่า Forer ได้คะแนนรวมเฉลี่ยสูงถึง 4.26 คะแนน นักศึกษากว่า 40% ให้คะแนนเต็ม 5 คะแนน แต่เมื่อทุกคนแลกใบวิเคราะห์กันอ่านกลับพบว่าการวิเคราะห์ทุกใบเขียนเหมือนกันหมด

ซึ่งคำทำนายของ Forer มาจากการตัดแปะคำทำนายตามหนังสือดูดวงหลาย ๆ เล่ม แล้วเอามารวมกัน ซึ่งหลังจากที่ Forer ได้ทำการทดลองไป ก็มีคนมาทำการทดลองซ้ำอีกหลายครั้งด้วยรูปแบบที่แตกต่างกันไป

ถ้าอิงจากทฤษฏีจิตวิทยากลุ่มมนุษยนิยม (humanistic psychology) ทฤษฏีมีความเชื่อว่าทุกคนมีความปรารถนาบางอย่างที่เป็นพื้นฐาน เป็นสิ่งที่ทุกคนอยากได้ ความปรารถนาเหล่านี้ได้แก่ ความอยากเป็นที่รัก (อยากให้คนอื่นรัก) ความรู้สึกมั่นคงปลอดภัย ความรู้สึกว่าตัวเองมีค่า ความเป็นอิสระ เป็นต้น ทำให้เมื่อทำนายในสิ่งเหล่านี้ คนส่วนใหญ่จะรู้สึกว่ามันตรงนั่นเอง

Dr. Margaret Hamilton นักจิตวิทยาจากมหาวิทยาลัย Wisconsin กล่าวว่า
“70 % ของการทำนายบนหนังสือพิมพ์มักจะเป็นข้อมูลเชิงบวก ซึ่งสูงกว่าเรื่องอื่น ๆ ในหนังสือพิมพ์เป็นอย่างมาก และการดูดวงยังช่วยให้คุณหลีกหนีจากความวิตกกังวลในชีวิตประจำวันได้อีกด้วย”

ถึงตรงนี้เรากลับมาคิดเล่น ๆ ถึงพวกดวงรายวันที่เราชอบอ่านตอนเช้า ๆ เวลามาทำงาน จะบนแอปสีเขียวก็ดี หรือเว็บไซต์ต่างๆ ก็ดี จะเห็นว่าคำทำนายก็แอบเป็นแบบนี้เหมือนกันแหะ เพราะเหมือนเราได้ล่วงรู้บางอย่างล่วงหน้าตั้งแต่เช้า คำทำนายจะเกิดขึ้นจริงหรือเปล่าไม่รู้ แต่ฉันรู้ทันจ้า เหมือนเรากุมโชคชะตาตัวเองได้อะไรประมาณนั้น

แล้วคนอื่น ๆ มีมุมมองยังไงกับเรื่องดวง ?

“ดูดวงเพื่อความสบายใจ เหมือนเราได้รู้ว่ากำลังจะเจอกับอะไร แต่ก็ไม่ได้เชื่อขนาดนั้นนะ สมมติหมอดูคนไหนดูดวงย้อนหลังก็เชื่อว่าแม่น เชื่อกว่าหมอดูที่ดูอนาคตอย่างเดียว”

ป่าน : ชานมไข่มุกเลิฟเวอร์

…

…

“ดูดวงเอาขำ ๆ แม่นไม่แม่นอยู่ที่ตัวเรามากกว่า ถามว่าเชื่อแค่ไหน ให้สัก 15% เหมือนคำทำนายมันหว่าน ขี้เกียจตีความ บางทีทำนายครอบจักรวาล ใคร ๆ ก็มีโอกาสเจอสถานการณ์แบบนั้นได้”

บ๋อม : Gamer หนุ่มไฟแรง

…

“ไม่เชื่อ 100% ส่วนตัวรู้สึกว่าการเคลื่อนที่ของดวงดาวนำทางชีวิตเราไม่ได้ แต่ไม่ได้ลบหลู่นะ เพราะจิตวิทยาตอบแล้วว่ามนุษย์ต้องการสิ่งที่ช่วยพวกเขานำทาง เลยเข้าใจได้ว่าโหราศาสตร์ทำหน้าที่อะไร”

เจมส์ : หนุ่มติดเกม
ที่ชื่นชอบการเขียน

…

เยียวยาจิตใจผ่านคำทำนาย

ความน่าฉงนของศาสตร์แห่งการทำนาย เราว่ามันเป็นปริศนาที่ยากจะหาคำตอบ เพราะคุณไม่มีทางล่วงรู้เลยว่าคำทำนายเหล่านั้น แท้จริงแล้วมาจากอะไรกันแน่ .. ถึงตรงนี้ไม่ได้บอกว่าหมอดูไม่แม่น เพราะทุกสิ่งล้วนมาจากการฝึกฝน และความสามารถต่าง ๆ ทั้งสิ้น แม่นหรือไม่แม่นให้เหตุการณ์ที่เกิดในอนาคตหรืออดีตเป็นสิ่งยืนยันดีกว่า

เราเองก็มีหมอดูประจำตัวเหมือนกัน จุดที่รู้สึกว่าแม่นคงเป็นการทักเรื่องในครอบครัวที่เป็นความลับมาก ๆ ออกมาและประเด็นดังกล่าวค่อนข้างลึกพอสมควร ที่สำคัญเวลาเราดูดวงเรารู้สึกว่าเหมือนการเยียวยาจิตใจ เป็นการรับคำปรึกษาผ่านหมอดูแทนจิตแพทย์ เพราะบางครั้งเรากลับรู้สึกว่าการปรึกษาคนไกลตัว สามารถพูดได้มากกว่าคนใกล้ตัว เป็นไปได้หรือไม่ ว่านี่คือสัญญาณเตือนความสัมพันธ์บางอย่างระหว่างเราและคนรอบตัว ..

สุดท้ายนี้ เราอยากบอกว่าการดูดวงเป็นเรื่องปกติ เราดูเพื่อให้รู้ เพื่อให้เราสามารถใช้ชีวิตได้อย่างมีสติ ไม่ใช่ดูเพื่อให้วิตกกังวล หรือให้ดวงควบคุมชีวิตของเราจนไม่กล้าทำอะไร 🙂

All power is from within and is therefore under our own control

อำนาจอยู่ในกำมือเรา
อย่าปล่อยให้มันควบคุมเรา

Robert Collier